Als je merkt, ik zit niet goed 
Doe dan met ons mee, en toon je moed
Als je nu niet luistert, doet het later pijn
Je moet weten, het wordt niet fijn 

Dat rappen de 13-jarige Pepper Makkenze en Raphael Jankowski in het Olympisch Stadion. Ze schreven de rap voor de zomervakantie, als groep 8-ers van de Geert Groote School. Het gaat om hun toekomst. Ze hebben recht op die toekomst, en dus ook recht om mee te denken over hoe we daar nu zorg voor dragen.

Dat vindt ook Pauline Westendorp. In het Olympisch Stadion van Amsterdam is op 27 augustus Pauline Westendorp benoemd tot EvA. Die functie bekleedt ze samen met Pepper en Raphael.

EvA? 

EvA staat voor Energiecommissaris van Amsterdam. 

Hadden we die dan nog niet?  

Energiecommissarissen waren er al: Ruud Koornstra is onze Nationale Energiecommissaris. En in Amsterdam zijn er maar liefst 136 energiecommissarissen: in elke postcodegebied minimaal één. Ze zijn op de hoogte van wat er in hun postcodegebied gebeurt. Ze verbinden bijvoorbeeld de techneut met de communicatie-expert. Zit er een wet in de weg? Dan kan Koornstra daar heisa over maken in Den Haag.

En er zijn nog veel meer mensen die zich vaak op dagelijkse basis inzetten voor Amsterdam op schone energie. Er zijn koplopers: mensen die een specifiek gebouw, een VvE, of een buurt op schone energie brengen. Er zijn hubs: fysieke locatie, waar Amsterdammers samenkomen rond de energietransitie. Je hebt kopgroepen: groepen mensen die elkaar regelmatig zien rondom een thema, zoals warmte. En je hebt aanbieders, mensen die adviseren en het werk ook uitvoeren. Hun aantal groeit. Ze krijgen steeds meer voor elkaar. Ook binnen de gemeente en het bedrijfsleven is er een groeiende groep mensen die zich inzet voor verandering. 

En daarom is er nu nóg een energiecommissaris? 

Ja, een energiecommissaris voor heel Amsterdam: iemand die weet wat er speelt, die bijna alles en iedereen kent en die al die verschillende partijen bij elkaar kan brengen, om samen te werken. Dat lijkt makkelijk, samenwerken aan een collectief doel, ‘maar dat is ver-schrik-ke-lijk’, zegt Haverkamp. Hij pakt er een model van Eelke Wielenga bij: een driehoek met op de hoeken de activist, de overheid en de ondernemer. 

Wat er lastig aan is? ‘Iedereen moet iets opgeven. We moeten allemaal een stapje naar het midden zetten. Een ordebewaarder moet leren loslaten, hij moet niet controleren maar managen. De ondernemer moet niet alleen naar zijn eigen portemonnee kijken, maar naar het algemene belang. Een activist kan niet blíjven doordrammen over zijn eigen gelijk.’ 

Het is moeilijk, maar het kán wel’, besluit Haverkamp, want er is een plek, in het midden van de driehoek, waar de verschillende belangen elkaar overlappen. En dát is het domein van de de energiecommissaris. Een vrije actor, die is vrijgespeeld, die los staat van politiek, geld en ideologie. ‘In de vrije cirkel kun je op een gelijkwaardige manier samenwerken aan echte verandering’, zegt Haverkamp. ‘Daar gebeurt het.’ Want in die cirkel zijn nog veel meer missie-gedreven mensen. En het wordt er steeds drukker. 

Het is als bij de special forces

zegt Nationale Energiecommissaris, Ruud Koornstra. Het doel is de baas. Koornstra sprak ooit met een kapitein. Als kapitein moet je je houden aan heel veel regels. Eigenlijk mag je niets. Maar je krijgt wél een marineschip. En een missie. De kapitein moest een prinses redden. ‘Dan kun je twee dingen doen: je kunt je aan de regels houden. Of de prinses redden.’ De kapitein van Koornstra redde de prinses en werd admiraal. ‘Maar als hij de prinses niet had gered, was hij voor de krijgsraad gekomen. Als je missie gedreven iets aan het doen bent, heb je lef nodig.‘

Overzicht en lef. Westendorp heeft beide. Ze is als ondernemer al twintig jaar gefocust op schone energie. Ze is de oprichter en initiator van, om maar wat te noemen: Hier Opgewekt, Wij Krijgen Kippen, 02025, Oranje Energie, Energiecoöperatie Zuiderlicht en het Energieontbijt. Westendorp heeft het talent en nu ook de taak om mensen samen te brengen rond dat ene collectieve doel: Amsterdam op schone energie. Westendorp noemt het zelf liever ruimte. Die ruimte deelt ze met Pepper en Raphael, de kinderen van de rap. Twee keer per jaar gaan ze verslag uitbrengen aan de wethouder. Samen met de wethouder leggen ze verantwoording af aan alle kinderen van Amsterdam. Over hun toekomst. 

Oogsttijd 

Vandaag is het oogsttijd, om te zien hoeveel er al gebeurt. En hoeveel meer dat kan worden, als we die oogst gaan delen, de grond gaan bemensten en de zaden opnieuw gaan zaaien. 

En als je oogst, is het feest. Ooit was het idee was om alle 8.000 mensen uit het netwerk van 02025 uit te nodigen, in het Olympisch Stadion. Dat kan niet – vanwege Corona. Het aantal is daarom stevig teruggebracht. Ver uit elkaar zit slechts een hand vol vertegenwoordigers van het speelveld. Ze vertellen hoe het gaat, welke bemesting er nodig is. Of welke zaden er elders in de stad de grond in kunnen. 

Ondernemers

Oud-politica Jacqueline Cramer doet haar verhaal namens de Economic Board van Amsterdam. Ze heeft goed nieuws: ‘We hebben een enorme achterban van bedrijven en instellingen die graag aanhalen bij dit initiatief’. Concreet werken ze aan de verduurzaming van datacenters en inkopen met impact. 

Overheid

Namens de gemeente zijn aanwezig Froukje Anne Karstens, Joris Wijnhoven en wethouder Marieke van Doorninck. Zijdoet verslag namens de gemeente Amsterdam – die hard werkt aan het overeind houden van de stad, in Corona tijd. Maar door Corona gingen we weer op zoek naar onze waarden, zegt Van Doorninck. Dankzij Corona ‘weten we weer hoe belangrijk onze gezondheid is. Niet alleen van ons lijf, maar ook van onze planeet.’ Van Doorninck mist haar collega’s, wordt gek van dat schermpje. Maar, zegt ze ‘we zijn doorgegaan, want de klimaatcrisis wacht niet tot Corona over is.’ 

Vraag: Veel mensen hebben het idee dat het anders moet. ‘Hoe kunnen we dat idee met elkaar vasthouden? Welke rol speel je daarin als overheid? Hoe kunnen we zorgen dat initiatieven die er zijn naar boven komen? Dat de verhalen groter gaan leven? Hoe kunnen we sommige dingen mooi klein houden, en wat opschaalbaar is ook echt uitrollen?’ En, besluit Van Doorninck, ‘hoe kunnen we de gemeenschap, die jullie zijn, groter en diverser maken?’ 

Namens het netwerk van 02025 komen er een paar vertegenwoordigers aan het woord: namens alle mensen die het doen. Kunstenaar Isabella Jansen maakte er beelden van. Beelden van chaos als kracht: als in een florerend ecosysteem. 

Koplopers

Koplopers zijn mensen die samen met buren plannen voor een duurzame energievoorziening, voor hun woonblok, straat of wijk.  

Aad Verkleij (Oostelijk Havengebied) wordt opa, en houdt zich in de buurt bezig met  warmtepanelen en warmte. 

Vraag: (1) Verkleij wil graag in contact komen met vastgoedpartijen. (2) Zijn wijk is, in de Transitieviesie Warmte aangewezen warmtenet wijk. Hoe open is het net? En zo niet, is de levering van warmte al helemaal toegeschreven aan Vattenfall? 

Ted Zwietering (Ketelhuis WG-terrein) heeft een plan klaarliggen voor betaalbare duurzame en lokale energie uit aquathermie, voor 14.000 woningen. Er is een aanbesteding geweest, en alle marktpartijen boden aan binnen het budget en binnen de randvoorwaarden. Het WG-terrein is een voorbeeld van hoe het kan, en hoe het moet, zegt Ted.

Vraag: Wat doet de gemeente nou met zo’n plan? Gaan we het nog 80 keer doen, of gaan we overal het wiel opnieuw uitvinden? 

Thomas Vernooij (Binnengasthuisterrein) staat aan de vooravond van gebiedsontwikkelingen, midden in het oudste stukje van Amsterdam. De gemeente is partner. De ambitie is er, het commitment is er, maar koplopers lopen tegen de grenzen van oude rollenpatronen en wetgeving aan. 

Vraag: Welke methodiek wil de gemeente in welke wijk toepassen, en verhoudt zich dat wel tot de initiatieven die er in zo’n wijk, al eerder, zijn ingezet? 

Energiecommissarissen

Dennie Armelita (Zuidoost): is veel op pad geweest met Karlos, een elektrische kar net zonnepanelen die altijd nog wat stroom over, waardoor er geen aggregaten meer nodig zijn voor een buurtfeestje. Met zo’n kar bereik je ook de unusual suspects, zegt Armelita. Hij  verbindt cultuur en duurzaamheid. Samen met CoForce leidt hij mensen op om de kar te besturen. En het over duurzaamheid te hebben. 

Vraag: Nu doet iedereen het nog vrijwillig. Kan er meer steun komen? 

Linda Vosjan (IJburg): IJburg is al van het aardgas. Maar ben je dan gered? Vosjan geeft een groot compliment aan het stadsdeel Oost. Daar is een Opgaveteam Duurzaamheid: i dat team zitten ambtenaren met allerlei portefeuille, én de energiecommissaris. Daar zitten ze dus al samen in de cirkel. 

Hubs

Anne Stijkel namens de Groene Hub (Zuidoost): heeft altijd geleerd dat wie A zegt ook B moet zeggen. De eerste B is van Borgen. De Groene Hub leeft nu nog op het geld van Froukje Anne. Maar als je continuïteit niet borgt, hol je van projectje naar projectje, en is er elke keer een gat. De tweede B is van Bio-digester. Stijkel zet zich in voor energie uit groengas, in Gaasperdam.  Omdat de grote vergister er nog niet staat, komt er een biodigester. Die maakt van 50 kilo GFE , 15 m3 biogas. En plantenvoeding en Co2, die beide zo de kas goed in kunnen. Hij komt er, met een budget van ontwikkelbuurten. ‘Dat gun ik eigenlijk elke hub’, zegt Stijkel. Hij kost €50.000 en hij is 1,5 bij 2 meter groot. Bewoners, winkeliers, horeca: iedereen snapt meteen wat circulariteit is. 

Hans Bueno de Mesquita namens Jungle (Oost): vraagt aandacht voor mensen die leven in armoede en ongezonde woningen. Iedereen moet mee kunnen doen aan de energietransitie. Met luisteren, groen en simpele maatregelen kunnen we een zwaard maken, zegt Bueno de Mesquita. We zullen simpel moeten maken en mensen moeten ontzorgen, om de stad aardgasvrijer en energieneutraler te maken. Het mooie aan hubs is, dat iedereen daar echt samen komt. 

Aanbieders

Andrea van de Graaf namens de energiecoöperaties: is deze zomer benoemd als nieuwe voorzitter van Zuiderlicht. De coöperaties realiseerden samen 35 daken een miljoen kWh. Aan stroomopbrengst. Dat deden de coöperaties met maar heel weinig mensen. Binnen Zuiderlicht zijn dat Frank en Aukje. De ambitie van de gemeente is een miljoen zonnepanelen. 

Vraag: kunnen we niet nog twintig Franken en Aukjes aannemen? En hoe kan de besluitvorming binnen de gemeente sneller? Het helpt als mensen binnen de gemeente zeggen, dat gaan we gewoon dóen. 

Jan-Maarten Elias namens Energybridge: haalt gebouwen met collectieve installaties circulair van het aardgas af. Energybridge neemt de gasrekening over en levert duurzame warmte, met bijvoorbeeld warmtepompen en bio-digesters. 

Vraag: We krijgen veel vraag. Hoe kunnen we die vraag beter en scherper maken. 

Dave van Dongen, namens zijn eenmansbedrijf IkwilSchoneEnergie. Van Dongen adviseert en installeert op het gebied van duurzame technieken. Het gaat goed. Te goed. Hij kan het werk niet aan. 

Vraag: Hoe zorgen we ervoor dat mensen kiezen voor betaalbare kwaliteit, en systemen en producten die leiden tot échte duurzaamheid – en bijvoorbeeld niet een overbelasting van het net. 

Kopgroepen

Aukje van Bezeij namens de kopgroep scholen: er gebeurt al veel op scholen op het gebied van milieu en energie-educatie. Moeten we kinderen daarmee lastigvallen? Ja, want het is hun toekomst. Als je niet weet wat er aan de hand is, dan kun je er ook niet naar handelen en niets veranderen. 

Vraag: Hoe laten we andere scholen mee profiteren van ervaringen die er al zijn. Hoe zorgen we ervoor dat scholen beter bij elkaar gaan afkijken? 

Bob van Wely namens de kopgroep woonboten: veel woonbootbewoners verduurzamen hun woonboten en de woonbotenvereniging heeft daarin een actieve rol. Zijn wootbewoners een lastig volkje? Wel nee, zegt Van Wely, we zijn van alles: jonge en oud, arm en rijk. Maar we vallen wel eens buiten de boot. 

Vraag: Hoe maken we de subsidies die er zijn ook allemaal beschikbaar voor woonboten? 

Annette Schermer namens de kopgroep warmte: ik sta hier namens de actieve buurtbewoners die zich al jaren onverminderd inzetten voor een nieuw systeem in hun wijk. 

Vraag: wanneer neemt de gemeente positie in over de implementeerbaarheid van alternatieve systemen als thermische energie uit oppervlaktewater (TEO), want als het in één wijk kan, kan het in een veel groter deel van de stad. 

Dat zijn meer vragen dan antwoorden

Ja, en dat is niet erg. Dat is onderdeel van de zoektocht, naar nieuwe systemen, naar een nieuwe, schone wereld. Maar wie weet, heb jij wel het antwoord, op één van de vele gestelde vragen. Laat het 02025 weten. Denk mee, doe mee. Kom ook in de cirkel, waar het doel de baas is.

02025 organiseert elke maand online en offline energieontbijten. Aanmelden kan via de website.

Beelden en rappen

De foto is van Co de Kruijf.
De andere beelden, van het ecosysteem en de kracht van chaos, zijn van Isabella Jansen.
Kijk en luister hier naar de rap van de de kinderen van de Geert Grootse School 2.

Nee, Steven Luttikhuis gelooft niet dat de mens de oorzaak is van klimaatverandering. Hij vraagt zich ook af, hoe erg die klimaatverandering is. En tóch verbouwt hij zijn bovenwoning in Zuid naar Nul op de Meter. Híj doet het gewoon, híj wel.

Lees het zeer persoonlijke verhaal van Steven en zijn Duurzame loft aan de Zuidas.

‘Ik sliep met een muts op, en een coltrui aan’, vertelt Ingeborg. Ingeborg en Renze verbruikten op hun woonschip zó veel gas, dat ze in een groot deel van het schip de verwarming niet meer aanzetten. Ze schaamden zich voor hun grote verbruik. ‘Als je op het water woont sta je in direct contact met de natuur, je ziet het plastic voorbij drijven. De connectie tussen je eigen doen en laten en de aardbol is vrij direct.’

Maar, een oud tochtig schip op eigen energie, kan dat? Renze en Ingeborg waagden de gok.

Lees verder.

 

Serie verhalen: wij zijn om

Dit verhaal van John en zijn vrienden is er één in een serie: over mensen die om en rond Amsterdam hun woning verduurzamen. Zodanig dat zij energie leveren of nauwelijks meer energie verbruiken dan ze zelf opwekken.

Wil je meer van dit soort verhalen lezen? Ga dan naar verhalen, op www.wijzijnom.com.

De grootste verdienste van lokale energiecoöperaties is misschien wel dat ze een groeiend aantal mensen actief bij de energietransitie betrekken. Bij de Amsterdamse energiecoöperatie Zuiderlicht noemen ze dat de zwerm: steeds meer mensen die beroepshalve of vanuit een gevoel van urgentie aanhaken en meedoen. Van divers pluimage maar met een zelfde doel voor ogen: de stad Amsterdam op schone energie.

Plannen ontstaan aan de keukentafel, op het schoolplein vinden ze doorgang

Ook de organisatievorm van Zuiderlicht is die van een zwerm, een min of meer toevallige formatie van energie- en communicatie-experts. Samen, aan de keukentafel hebben zij het initiatief genomen voor de opwek van buurtenergie op het dak van de voetbalclub en vervolgens de begraafplaats, een kippenvilla, scholen, bedrijfspanden, woonblokken en zo verder. En met elk nieuw project en elke nieuwe opgave groeit de zwerm verder uit, met nieuwe leden, mensen uit het onderwijs, bedrijfsleven en overheid. Die aanhaken met het gevoel ‘hier moeten we iets mee.’

“In een zwerm kan je snel schakelen. We zijn toch vooral mensen”, zegt initiatiefnemer en bestuurvoorzitter Pauline Westendorp, “we kennen elkaar vaak al jaren, van werk, of de sportclub. We komen elkaar overal tegen, in de straat, op het schoolplein. We weten van elkaar waar we goed in zijn. Zo maken we optimaal gebruik van de collectieve intelligentie binnen ons netwerk.

“Fijn is ook”, zegt Pauline, initiatiefnemer van Zuiderlicht “dat je (in een zwerm) niet altijd op kop hoeft te vliegen. Afhankelijk van de behoefte van het moment kan er steeds iemand anders de leiding overnemen.” Het IJburg College is een mooi praktijkvoorbeeld, met twee daken en binnenkort ruim 1200 zonnepanelen.

“Van de ene op de andere dag ben ik het anders gaan doen”

Een belangrijke ‘kopvlieger’ in de realisatie van de zonprojecten is schoolleider Nico Moen. Zijn mails ondertekent hij inmiddels als ‘ambassadeur van de zon’. Dat hij niet zo geboren is geeft hij zelf als eerste toe. “Misschien was ik zelfs een klimaatscepticus, en ben ik dat soms nog steeds, maar sinds mijn gesprekken met Zuiderlicht vind ik dat we als school voorop moeten gaan, om de toekomst van onze kinderen veilig te stellen.”

De eerste die Nico in 2014 aansprak over zonne-energie op zijn dak was oud-collega en moeder van een leerling op het IJburg college Linda Vosjan. Samen met Marinus Knulst zet zij zich in voor een groener, duurzamer en socialer IJburg. Over hun allereerste gesprek met Nico zegt Marinus: “Ik vertelde mijn verhaal over de eigen verantwoordelijkheid, op je eigen plek, in je eigen tijdvak en voor alles ten opzichte van kinderen en jongeren. Nico begreep het meteen.”

Ook Frank Boon, verantwoordelijk voor onder andere projectontwikkeling bij Zuiderlicht, heeft een grote rol gespeeld. Nico: “Frank neemt alles van je over, gaat aan het werk, regelt het. Ik kan gewoon weer over tot de orde van de dag.”

Nico, Marinus, Linda en Frank zijn voortvarend te werk gegaan. Met succes heeft Zuiderlicht in 2014 een SDE (Stimulering Duurzame Energie)-aanvraag ingediend. Na precies negen maanden was alles rond. Er was een mondeling akkoord van de Vereniging van Eigenaren. Het contract lag klaar voor akkoord. Toenmalig wethouder Nevin Özütok, tegenwoordig kamerlid van Groen Links, kwam de feestelijkheden bezegelen.

Mag dit wel? Kan dit wel?

Daarop terugkijkend zegt Nico Moen: “Ik ben het type van gewoon doen. Soms moet je eerst ja zeggen en dan kijken hoe je het voor elkaar krijgt.” Maar de voortvarendheid en de uitnodiging voor het feestje vielen niet bij iedereen goed. Vooral voor de afdeling sport en welzijn van de gemeente Amsterdam, die vanwege de sportzaal medezeggenschap over het dak had, ging het allemaal veel te snel. Want mag dit wel, kan dit wel? Kleven er niet hele grote risico’s aan? De verantwoordelijke ambtenaar wilde meer tijd voor een gedegen onderzoek. Het liefst veel meer tijd. Maar het was ook al maart. De zon was weer gaan schijnen. De financiering was zo goed als rond.

Met nog 5 dagen te gaan voor de geplande feestelijkheden, sprak Pauline ’s ochtends op het schoolplein Maureen Linthout aan, gebiedscoördinator op IJburg. Kon zij iets doen om de impasse te doorbreken? Maureen wist van het bestaan van Zuiderlicht en zegt hierover: “Ik voelde het belang van een oplossing. Met een visie op de gewenste uitkomst ben ik me er mee gaan bemoeien.”

Maureen kreeg daarmee in zeer korte tijd een belangrijke sleutelpositie. Maureen kende de betreffende ambtenaar en de andere spelers goed en begreep het dilemma: “Ik ben zelf heel erg van de zwerm en van de praktische, vanuit wat zich voordoet nieuwe manier van werken. Maar als ambtenaren hebben we ook een hoederrol, moeten we ervoor zorgen dat regels worden nageleefd, risico’s worden beperkt en iedereen gelijk is. Dat schuurt soms.” De oplossing is gevonden in het luisteren naar de zorgen, het vrij maken van budget voor een technisch onderzoek en het opnemen van een voorbehoud in het contract. Het feest kon op de geplande dag worden gevierd. Lang leve het schoolpleinoverleg en de kopjes koffie aan de overkant.

Vertrouwen en plezier

Twee jaar later lag er opnieuw een contract ter ondertekening, nu voor 642 panelen op het IJC2. “Eén mailtje aan één ambtenaar was voldoende” vertelt Nico Moen. “Met het IJburg College 1 hebben we misschien iets geforceerd, een soort vliegwiel”. Of, zoals Marinus het verwoordt: “vertrouwen en plezier waren er al”. Maureen noemt ook het samen opdoen van positieve ervaringen met nieuwe manieren van werken, en “een breder bewustzijn klimaatvernadering, ook onder mensen die binnen de gemeente werken of waar dan ook. Dat ga je merken.” 

Dak met bijna 650 panelen binnen 5 dagen “uitverkocht”.

Dat dingen sneller gaan bleek ook toen Zuiderlicht haar leden, de leerkrachten, ouders en leerlingen benaderde om mee te investeren in het zonnedak op het IJburg College 2. Op vrijdag 24 maart jl. is er een eerste mail uit gegaan naar leden, op maandag werd het contract getekend, op woensdag was de financiering rond. Het is zo hard gegaan dat Zuiderlicht veel mensen heeft moeten teleurstellen. Gelukkig komt er voor iedereen die achter het net heeft gevist later dit jaar nog een herkansing. Zuiderlicht is sinds een week zeker van SDE-subsidie voor nog eens 200 panelen op het IJburg College 2. Het totaal aantal zonnepanelen op de twee scholen komt daarmee op ruim 1200. Zuiderlicht realiseert bovendien nog 5 andere schooldaken, waarvan nog twee op IJburg.

Nieuwe vogels in de zwerm

Guido Frankfurther is een van die ouders die er snel genoeg bij was: “Ik had nog nooit van Zuiderlicht gehoord, maar het sprak me meteen aan. Dit is toch een directe manier om iets voor het milieu te doen, samen met andere ouders en kinderen van de school.”

Guido heeft de leningen op naam gezet van zijn kinderen. Of die er blij mee waren? “Zoon Arthur (leerling IJC2) was niet helemaal tevreden over het rendement van 2% tot 5% maar heeft wél interesse in de gebruikte techniek. Lottie (leerling Geert Groote College) is sowieso een milieuvriend, heeft bijvoorbeeld net nog een spreekbeurt gehouden over Plastic Soup.” Ja, het cadeau van vader is al met al goed gevallen. Lottie en Arthur willen nu ook zonnepanelen op hun eigen appartementencomplex. En als het even kan een Tesla, een witte, met deuren als vleugels. Tja, Guido..

Het is een ambitieniveau dat past bij Zuiderlicht. De Arthurs en Lotties zijn de kopvliegers van morgen. En goede kopvliegers blijven nog heel lang nodig.

Dit artikel is gepubliceerd in Energie+,nr 2 juni 2017.
Download deze publicatie: Energieplus: 1200 cooperatieve zonnepanelen